તમે દરેક ડેસ્કટોપ કોમ્પ્યુટર ની પાછળ અનેક અલગ અલગ પ્રકાર ના પોર્ટ જોયા હશે. દરેક નું કામ અને આકાર બંને અલગ અલગ હોય છે. તો ચાલો જાણીએ કેવા અને કેટલા પ્રકાર ના પોર્ટસ નો કોમ્પ્યુટર માં ઉપયોગ થાય છે.

આજે કોમ્પ્યુટર માં અનેક પ્રકાર ના પોર્ટસ આવે છે. યુએસબી, એચડીએમાઈ, વીજીએ, વગેરે વગેરે તમે જો કોમ્પ્યુટર કે લેપટોપ નવું ખરીદવાના છો તો પણ એમાં કેટલા પોર્ટસ છે અને ક્યાં છે એ જાણવુ જરૂરી છે. કોમ્પ્યુટર ના પોર્ટસ ને આપણે ૬ અલગ કેટેગરી માં વેચી શકીએ. આ છે. (૧) USB અને keyboard,mouse, (૨) Storage /Disk (૩) Network/Communication (૪)Audio (૫)Video (૬) Power

આ દરેક કેટેગરી ની અંદર એના બીજા સબ કેટેગરી હોય છે. તો ચાલો જાણીએ એ દરેક વિષે.

વાંચો : એપલ ના સીરી કમાંડ ની લીસ્ટ 

USB (Universal serial bus):

USB પોર્ટ એ આજે સૌથી વધારે કોમન પોર્ટ છે. આ પોર્ટ ની મદદ થી તમે ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકો અથવા કોઈ બીજા ડિવાઇઝ ને કોમ્પ્યુટર સાથે જોડી શકો છો. જેવા કે કી બોર્ડ, ગેમ પેડ, માઉસ, પ્રિન્ટર વગેર.

USB ના કુલ ૪  અલગ અલગ વર્ઝન છે. અને દરેક ના પાછા અલગ પ્રકાર છે. શરૂઆત ૧૯૯૫ ની સાલ માં કરવામાં આવી હતી. IBM, MICROSOFT, INTEL, COMPAQ, જેવી મોટી કંપની ઓ એ સાથે મળી ને USB ઈમ્પ્લેમેન્ટ ફોરમ ની સ્થાપના કરી આ સંસ્થા USB માટે ના નિયમ  નક્કી કરે છે. આ USB ના આજ સુધી કુલ પાંચ વર્ઝન આવી ગયા છે. જે નીચે પ્રમાણે છે.

USB ૧.૦ :

આ યુએસબી પોર્ટ વર્ઝન ની સ્પીડ ૧.૫ Mbit/s (મેગાબીટ્સ પર સેકન્ડ) હોય છે. અને વધુ માં વધુ ૧૨ Mbit/s હોય છે. પણ આ વર્ઝન હવે ક્યાય વપરાતું નથી.

USB ૨.૦ :

આ વર્ઝન આજે લગભગ દરેક કોમ્પ્યુટર માં હોય છે. આ વર્ઝન એપ્રીલ ૨૦૦૦ માં રીલીઝ કરવામાં આવ્યું હતું. આ ની મદદ થી ડેટા ટ્રાન્સફર ૨૮૦ Mbit/s થી લઇ ૪૦૦ Mbits ની સ્પીડે કરી શકાય છે. USB ૨.૦ નું પોર્ટ કે પ્લગ હમેશા બ્લેક કલર માં રાખવામાં આવે છે.

USB ૩.૦ :

આ વર્ઝન ૨૦૦૮ માં આવ્યું હતું જેમ જેમ ડેટા નો વપરાશ વધતો ગયો તેમ વધારે સ્પીડ થી ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકાય એ માટે આ પોર્ટ ની રચના કરવામાં આવી. આ વર્ઝન ૪૦૦ MBPS ઝડપે ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકે છે. આ પોર્ટ પણ આજ ના દરેક કોમ્પ્યુટર માં આપવામાં આવે છે. આ નો પોર્ટ અને પીન બ્લુ કલર માં રાખવામાં આવે છે. આને આ બેકવર્ડ કોમ્પેટેબલ હોય છે મતલબ આ પોર્ટ ની અંદર તમે યુએસબી ૨.૦ ધરાવતા ડિવાઈસ નો ઉપયોગ કરી શકો છો.

USB ૩.૧ :

આ પોર્ટ ૧૦ GBP/s ની સ્પીડ થી ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકે છે. HD મુવી, કે ખુબ મોટી સાઈઝ ધરાવતી ફાઈલ ને ટ્રાન્સફર કરવા માટે આ પોર્ટ છે. આને USB SS એટલે કે સુપરસ્પીડ તરીકે પણ ઓળખવા માં આવે છે. આ ૩.૦ નું એડવાન્સ વર્ઝન છે. ૩.૦ અને ૩.૧ બંને સરખા પોર્ટ વાપરે છે. આ પોર્ટ માં પણ GEN-૧ અને GEN-૨ એમ બે વર્ઝન છે.

USB type C: 

આ પોર્ટ ખરેખર તો એકદમ નવી ટેકનોલોજી છે. એક ખાસ પોર્ટ અને કનેક્ટર છે. આ પોર્ટ કદાચ આવતા દરેક મોબાઇલ, લેપટોપ, અને દરેક ગેજેટ માં જોવા મળી શકે છે. USB-C ની ખાસ વાત એ છે કે એની રીવ્સબીલીટી. સામન્ય રીતે દરેક USB પ્લગ માત્ર એક જ રીતે કનેક્ટ કરી શકો છો જયારે Type-C માં તમે પ્લગ ને બંને તરફ થી વાપરી શકો છો. તમે પ્લગ કોઈ પણ રીતે કનેક્ટ કરી શકો છો. આ પોર્ટ ની પાવર ડીલીવરી સિસ્ટમ થી તમે માત્ર ફોન અને ટેબ્લેટ જ નહી પરંતુ લેપટોપ પણ ચાર્જ કરી શકો છો.

આ વર્ઝન માં ૧.૦ તો હવે ક્યાય પણ વપરાશ થતો નથી. ૨.૦ અને સૌથી નવું ૩.૦ વર્ઝન જ વપરાય છે. આને ઓળખવા માટે USB ૨.૦ હંમેશા બ્લેક કલર માં હોય છે. જયારે ૩.૦ હંમેશા બ્લુ કલર માં હોય છે. આ દરેક ના અલગ કનેક્ટર હોય છે. તો ચાલો જાણીએ આ દરેક કનેક્ટર વિશે.

USB connectors

USB type A:

આ કનેક્ટર સૌથી વધારે કોમન અને વધુ વપરાશ માં આવે છે. આપણી પેનડ્રાઈવ એ સૌથી સરળ ઉદાહરણ છે. ઉપરાંત કોઇપણ તમારા ડીવાઈસ ઉપર આ પ્લગ જોવા મળી શકે છે. USB- ૧.૦, ૨.૦, ૩.૦ વગેરે દરેક માં એક જ સાઈઝ ના કનેક્ટર વપરાય છે. અને આ બેકવર્ડ કંપેટેબિલિટી ધરાવે છે.

USB type B:

આ કનેક્ટર એકદમ ચોરસ આકાર માં હોય છે. આ નો ઉપયોગ મોટા પ્રિન્ટર, સ્કેનર, એક્સ્ટ્રનલ હાર્ડડિસ્ક વગેરે માં ઉપયોગ થાય છે. USB-૧.૦, ૨.૦ type B કનેક્ટર એકદમ સરખા છે, જયારે ૩.૦ નો આકાર અને સાઈઝ બદલી દેવામાં આવી છે માટે તે બેકવર્ડ કંપેટેબિલિટી નથી ધરાવતુ.

USB Mini-A: / USB Mini-B :

આ પ્રકાર ના કનેક્ટર ડિજીટલ કેમેરા, શરૂઆત પેઢી ના સ્માર્ટફોન માં વાપરવામાં આવતા હતા. આ

USB Micro-A /   USB Micro-B :

જેમ જેમ સ્માર્ટફોન ની સાઈઝ નાની થતી ગઈ ત્યારે જરૂર પડી એક દમ નવા અને નાની સાઈઝ ના કનેક્ટર ની ત્યારે USB-IF એ ૨૦૦૭ માં સ્માર્ટફોન માં સમાઈ શકે એવા કનેક્ટર બનાવ્યા. આજ ના દરેક સ્માર્ટફોન માં USB માઈક્રો પોર્ટ હોય છે.

વાંચો: કેવી રીતે ઈન્ટરનેટ માંથી પૈસા કમાવા ની રીત 

Thunderbolt:

આ ટેકનોલોજી એપલ અને ઇન્ટેલ કંપની દ્વારા સંયુક્ત રીતે વિકસાવવા માં આવી છે. આ ટેકનોલોજી નો ઉપયોગ પણ ડેટા ટ્રાન્સફર તથા બીજા અનેક ઉપયોગો છે. સૌથી ખાસ વવત એ કે આ પોર્ટ બીજા પોર્ટ ઉપર પણ ચાલી શકે છે. મતલબ એક જ પોર્ટ તમને બે અલગ અલગ રીતે કામ આવી શકે છે. આ ટેકનોલોજી ૨૦૧૧ માં શરૂઆત માં આવી હતી. એપલ કંપની ના દરેક લેપટોપ માં આ પોર્ટ હોય છે. આ પોર્ટ ના કુલ ૩ વર્ઝન છે. આ ટેકનોલોજી નું નિસાન વીજળી નું પ્રતિક જેવી નીસાની છે. અને વર્ઝન ૧ અને ૨ માં MDP એટલે Mini DisplayPort ના કનેક્ટર નો ઉપયોગ થાય છે. પણ એનો મતલબ એવો નથી કે દરેક MDP એThunderBolt ને સપોર્ટ કરી શકે. બંને તરફ ની ડિવાઈસ ઉપર ThunderBolt ની નીસાની હોય તોજ સમજવું કે તે સપોર્ટ કરે છે.

Thunderbolt 1:

આ પોર્ટ ૧૦ GBPS ની સ્પીડ થી ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકે છે. જે USB ૩.૦ કરતા વધારે છે.

Thunderbolt 2:

આ પોર્ટ ૨૦ GBPS ની સ્પીડ થી ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકે છે. આ બેકવર્ડ કંપેટેબિલિટી પણ ધરાવે છે.આ 4K video મોનીટર સપોર્ટ કરી શકે છે.

Thunderbolt 3:

આ વર્ઝન માં ખુબ ફેરફાર કરવામાં આવ્યા છે. આજે માર્કેટ માં સૌથી ઝડપી સ્પીડે કોઈ ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકે તો એ છે આ લેટેસ્ટ વર્ઝન ૩ જે ૪૦ GBPS ની સ્પીડે ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકે છે. એક સાથે બે 4K મોનીટર ચલાવી શકે છે. કોમ્પ્યુટર નેટવર્ક માટે પણ આનો ઉપયોગ થઇ શકે છે. આનું કનેક્ટર એ USB-C ઉપર ચાલી શકે છે. આ બેકવર્ડ કંપેટેબિલિટી ધરાવતું નથી. અને આ પાવર ડીલીવરી પણ કરી શકે છે મતલબ આની મદદ થી ડીવાઈઝ પણ ચાર્જ થઇ શકે છે.

HDMI:

HDMI એટલે (High Defination Multimedia Interface)  આ પણ એક પ્રકાર ની ડિસ્પ્લે ટેકનોલોજી છે. આ નો ઉપયોગ ખુબ વધારે ઓડિયો અને વિડીયો રેઝોલ્યુંસન માટે થાય છે. આ આજ નો સૌથી કોમન પોર્ટ છે.આ પોર્ટ તમારા લેપટોપ,ડિવીડી,બ્લુ-રે પ્લેયર ,LCD અને LED ટીવી માં જોવા મળે છે. આ ટેકનોલોજી ની શરૂઆત ૮ કંપની એ ભેગી મળી ને કરી હતી આજે આ HDMI ફોરમ નામની સંસ્થા બનાવી. આજે આ સંસ્થા માં ૮૩ કંપની સામેલ છે. પ્રથમ વર્ઝન ૨૦૦૨ આવ્યુ હતું. આજ સુધી કુલ સાત વર્ઝન આવી ગયા છે.

	૧.૦	૧.૧	૧.૨	૧.૩	૧.૪	૨.૦	૨.૧
રેઝોલ્યુંસન	૧૯૨૦x૧૨૦૦   ૬૦ HZ	૧૯૨૦x૧૨૦૦   ૬૦ HZ	૧૯૨૦x૧૨૦૦   ૬૦ HZ	૨૫૬૦x૧૬૦૦   ૬૦ HZ	૩૮૪૦x૨૧૬૦   ૪૦૯૬x૨૧૬૦ ૩D:૧૯૨૦x૧૦૮૦	૪૦૯૬x ૨૧૬૦ (4k)   ૩D:૧૯૨૦x 1૦૮૦	4K,5K,8K,10K   Also 3D supported

જો તમે કોઈ HDMI કંપેટેબિલિટી ધરાવતા ગેજેટ લેવા માંગતા હોય તો ચેક કરવું તેમાં ૨.૦ વર્ઝન છે કે નહી.સૌથી વધારે ૧.૪ અને ૨.૦ વર્ઝન વપરાય છે.  USB ની જેમ આમાં પણ અલગ અલગ કનેક્ટર નો વપરાશ HDMI માં પાંચ અલગ અલગ કનેક્ટર નો વપરાશ થાય છે.

TYPE A:

આ એક રેગ્યુલર સાઈઝ નો hdmi કનેક્ટર છે.લગભગ બધા જ TVમાં અને લેપટોપ માં આ વર્ઝન આવે છે.

Type B :

આ એક ડ્યુઅલ લીંક કનેક્ટર છે. આ નો ઉપયોગ ખુબ ઓછા પ્રમાણ માં થાય છે.

Type C :

આને Mini HDMI પણ કહેવામાં આવે છે.પોર્ટેબલ ડીવાઈસ જેવા કે ગેમીંગ કોન્સોલ, વિડીયો રેકોર્ડર વગેરે માં વપરાય છે.

Type D :

આને Micro HDMI પણ કહેવામાં આવે છે. મોબાઇલ, ટેબ્લેટ જેવા ડિવાઈસ માં વપરાય છે.

Type E :

આ પ્રકાર મુખ્યત્વે ઓટોમોટીવ ઇલેક્ટ્રોનિકસ માં વપરાય છે.

HDMI cable types

કનેક્ટર સિવાય આના કેબલ ના પણ પાંચ પ્રકાર છે.

(૧) HDMI Standard Cable:

(2)HDMI Standard with Ethernet:

(3)HDMI Standard with Automative

(4)HDMI Highspeed:

(5)HDMI Highspeed with Ethernet:

DisplayPort:

આ પોર્ટ પણ HDMI ને મળતી ટેકનોલોજી છે. આની શરૂઆત Video Electronics Standard Association(VESA)  એ કરી હતી HDMI પહેલા આ ટેકનોલોજી ખુબ લોકપ્રીય હતી. આ ટેકનોલોજી DVI પોર્ટ અને VGA પોર્ટ ની ખામીઓ ને દુર કરવા બનાવવા માં આવી છે.છતાં આ એક બેકવર્ડ કંપેટેબિલિટી ધરાવે છે. કન્વર્ટર કેબલ ની મદદ થી તમે DISPLAYPORT અને DVI અને VGA નો ઉપયોગ કરી શકો છો. આ ટેક્નોલોજી ના કુલ પાંચ  વર્ઝન આવી ગયા છે. ૧.૦ ,૧.૧, ૧.૨, ૧.૩, ૧.૪  આમ કુલ પાંચ વર્ઝન છે સૌથી નવું વર્ઝન ૧.૪ જે 8K( ૭૬૮૦x૪૩૨૦) સુધી સપોર્ટ કરી શકે છે.

આ પોર્ટ ના કુલ ૩ અલગ કનેક્ટર છે.

(૧)Standard (૨)Mini (૩)MIcro

આ માં  થી standard અને મીની સૌથી વધારે પ્રમાણ માં વપરાય છે. આ પોર્ટ બીઝનેસ ક્લાસ લેપટોપ માં વાપરવામાં આવે છે.જેમાં એપલ નું મેકબુક, ડેલ નું XPS સીરીઝ HP ના ELITBOx વગેરે જેવા લેપટોપ માં હોય છે.ડેસ્કટોપ માં વપરાતા ગ્રાફિક્સ કાર્ડ માં પણ આ પોર્ટ નો ઉપયોગ થાય છે. આ displayport રોયલ્ટી ફ્રી હોવા થી ઘણી કંપની પોતાના અલગ ટેકનોલોજી આ પોર્ટ ના બેઝ ઉપર બનાવે છે. આવા પોર્ટ માં છે. DDM (Direct drive monitor), eDP (embedded DisplayPort) ,IDP(internal DisplayPort), PDMI,WDP, SlimPort, DisplayID, DockPort. આ બધા આ ટેકનોલોજી ઉપરજ બનેલા છે.

વાંચો : ફેસબુક ની અજાણી વાતો

DVI :

DVI નો મતલબ થાય છે. Digital Visual Interface. આ પોર્ટ પણ સૌથી કોમન પોર્ટ છે.આ પોર્ટ ૧૯૯૯ માં ડીઝાઇન કરવામાં આવેલ છે.આ પોર્ટ ૧૯૨૦x૧૨૦૦ અને ૨૫૬૦x ૧૬૦૦ નું પ્રસારણ કર શકે છે. આ પોર્ટ હમેશા સફેદ કલર માં હોય છે. DVI-A , DVI-D, DVI-I, આમાં પણ DVI-D અને i ના બે કેટેગરી છે બંને માં સિંગલ લીંક અને ડ્યુઅલ લીંક એમ કેટેગરી છે. જયારે DVI-A માત્ર એનેલોગ સિગ્નલ મોકલી શકે છે. જયારે D Digital સિગ્નલ મોકલી શકે છે. આ પોર્ટ તમને ફ્લેટ પેનલ tv અને અમુક dvd પ્લેયર માં જોવા મળી શકે છે. આ પોર્ટ ના ખાસ વર્ઝન mini-DVI અને Micro-DVI અમુક એપલ ના લેપટોપ માં જોવા મળી શકે છે. આ પોર્ટ ની સૌથી મોટી ખામી એ છે આ વિડીયો ની સાથે ઓડિયો નું પ્રસારણ નથી કર શકતું.

VGA :

આ પોર્ટ સૌથી જુનો છે અને હાલ તી તારીખ માં વપરાય છે. VGA નું આખું નામ Video Graphics Array એવું થાય છે. આ પોર્ટ ની રચના ૧૯૮૭ માં IBM કંપની એ કરી હતી. આ પોર્ટ સામન્ય રીતે બ્લુ કલર માં જોવા મળે છે અને પોર્ટ ની બંને બાજુ સ્ક્રુ હોય છે. આ પણ માત્ર video નું જ પ્રસારણ કર શકે છે.ઓડિયો નું નહી. અના કનેક્ટર ને DE-૧૫ પણ કહેવામાં આવે છે. કારણ કે તેમાં કુલ ૧૫ પીન હોય છે. VGA પોર્ટ ૧૯૨૦x ૧૦૮૦ નું રેઝોલ્યુંસન સપોર્ટ કરી શકે છે.

PS/2:

આ બે પોર્ટ કી બોર્ડ અને માઉસ ને કનેક્ટ કરવા માટે વપરાય છે. PS/૨ નો અર્થ પર્સનલ સિસ્ટમ ૨ એવો થાય છે, કારણ કે આ સૌ પ્રથમ ibm ના ps/૨ કોમ્પ્યુટર માં માં હતા. આમાં પર્પલ કલર નો પોર્ટ કી બોર્ડ માટે અને ગ્રીન કલર નો માઉસ માટે વપરાય છે. ધીરે ધીરે આ પોર્ટ નું સ્થાન USB એ લઇ લીધું છે.

serial port:

આ પોર્ટ ને કોમ પોર્ટ પણ કહેવામાં આવે છે. આ પોર્ટ કમ્યુનિકેશન માટે વપરાય છે. આ બીટ બાય બીટ ડેટા નું ટ્રાન્સફર કરે છે. આ પોર્ટ પણ સૌથી જુના પોર્ટ માંથી એક છે અને હજી પણ કોમ્પ્યુટર અને બીજા ઘણા પ્રકાર ના સાધન માં વપરાય છે જેમ કે મોડેમ, CNC કંટ્રોલર, જુના પ્રિન્ટર, ટેક્સ્ટ બેઝ્ડ display બોર્ડ, અમુક ખાસ પ્રકાર ના indstrial કોમ્પ્યુટર માં વપરાય છે. આ માં કુલ બે પ્રકાર ના કનેક્ટર વપરાય છે જેમાં DB-9 અથવા DB-25 તરીકે ઓળખાય છે.

Parallel Port :

આ પોર્ટ ને LPT પોર્ટ અથવા પ્રિન્ટર પોર્ટ પણ કહેવા માં આવે છે. આની રચના પણ ibm કંપની એ કરી હતી. સીરીયલ પોર્ટ એક પછી એક બીટ મોકલે છે જયારે પેરેલલ પોર્ટ એક સાથે ૮ બીટ ડેટા નું ટ્રાન્સફર કરી શકે છે. આ પોર્ટ સાથે એક્સટરનલ ડિવાઈસ જોડી શકાઈ છે જેમ કે પ્રિન્ટર, સ્કેનર, એક્સટરનલ હાર્ડ ડિસ્ક. આ પોર્ટ નું સ્થાન આજે USB એ લઇ લીધું છે. આ પોર્ટ નું માત્ર એક જ કનેક્ટર છે જેને DB-25 કહેવામાં આવે છે.

વાંચો: ગુગલ અને તેની ૩૦ ઉપયોગી વેબસાઈટ ની લીસ્ટ

Firewire port:

આ પોર્ટ ને ૧૩૯૪ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ પોર્ટ ની ડીઝાઇન એપલ કંપની એ બનાવી હતી. જે ઘણી હદે USB ને મળતી આવે છે. આ પોર્ટ એપલ ના કોમ્પ્યુટર માં વધારે જોવા મળે છે. આ પોર્ટ ના કુલ 4 વર્ઝન છે. Firewire-400 , Firewire-800, Firewire-1600, Firewire-3200 આ પોર્ટ ૨૦૧૩ સુધી ખુબ પોપ્યુલર હતો પણ તેનું સ્થાન Thunderbolt અને USB એ લઇ લીધું છે. આ પોર્ટ ૪૦૦ MBPS થી લઇ ને ૮૦૦ mbps સુધી ની સ્પીડે ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકે છે.

Ethernet Port:

આ પોર્ટ નેટવર્ક માટે વપરાય છે એક કરતા વધારે કોમ્પ્યુટર સાથે નેટવર્ક કરવાનું હોય અથવા ઈન્ટરનેટ કનેક્ટ કરવાનું હોય વાયર દ્વારા નેટ કનેક્ટ કરવા માટે આ પોર્ટ વપરાય છે. આ ની કનેક્ટર ને સામન્ય રીતે RJ-45 તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. અથવા 8p8c તરીકે પણ ઓળખાય છે. આજ કાલ ના દરેક મોડેમ અને રાઉટર માં આ પોર્ટ આપવા માં આવે છે.

Audio port:

આ એક ઓડિયો પોર્ટ છે. ડેસ્કટોપ પર તમને ઘણી વાર એ હેડફોન જેક અને એક માઈક માટે નો પોર્ટ હોય છે જયારે લેપટોપ માં બંને માટે માત્ર એક જ પોર્ટ આપવા માં આવે છે. ઓડિયો પોર્ટ ની ના કુલ ૩ standard છે. ૨.૫ MM, ૩.૫ MM, અને ૬.૫ MM. આમાં થી ૩.૫ mm જેક સૌથી વધારે વપરાય છે. દરેક લેપટોપ તથા મોબાઇલ માટે આ ૩.૫ mm કોમન છે. આની પીન માં બે અલગ પ્રકાર હોય છે જેને TRS અને TRRS સેટિંગ હોય છે. નીચેની ફોટો માં દેખાય છે. આહી બતાવેલા સેટિંગ વધારે પડતા pc માટે વપરાય છે જયારે બીજા ઓડિયો ડીવાઈસ માટે અલગ સેટિંગ વપરાય છે.

#computerports #portsandconnectors  #કોમ્પ્યુટરપોર્ટસ #કનેક્ટરપીન